Ήταν ένας από τους κορυφαίους διανοούμενους τον οποίο η ελληνική πανεπιστημιακή κοινότητα δεν εδέησε να κάνει μέλος της. Η αναγνώρισή του όμως σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν μεγάλη. Σήμερα o Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998) επιστρέφει στο προσκήνιο.
Αν ο Κώστας Αξελός το 1954 στο «Η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας» (πρόσφατα επανεκδόθηκε από την Εστία) επιχειρηματολογούσε γιατί η Ελλάδα δεν είναι νεωτερική κοινωνία, εδώ ο Παναγιώτης Κονδύλης καταδεικνύει γιατί η Ελλάδα δεν ήταν ποτέ αστική κοινωνία. Κάτι που κατά τη γνώμη μου είναι το ίδιο. Το μικρό από άποψη μεγέθους και τεράστιο από άποψη ιδεών αυτό βιβλίο είχε δημοσιευθεί το 1991 ως εισαγωγή στην ελληνική έκδοση του βιβλίου «Η παρακμή του Αστικού Πολιτισμού» (εκδ. Θεμέλιο).
Για τον Κονδύλη, η αιτία της παρακμής και των δεινών της χώρας δεν οφείλεται στους αστούς αλλά στην απουσία τους. Στην Ελλάδα ο όρος αστική τάξη εισήχθη με την αρνητική σημασία του, δηλαδή ως ο αντίπαλος της εργατικής τάξης. Αντιθέτως, στη δυτική και Κεντρική Ευρώπη ο αστός εμφανίζεται ιστορικά ως ο κύριος κοινωνικός αντίπαλος της αριστοκρατίας και της κληρικοκρατίας.
Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισμού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισμού απουσιάζει η προμηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισμού, σύμφωνα με την οποία ο αστός είναι ο καινοτόμος φορέας της πειθαρχημένης ζωής και των μακροπρόθεσμων στόχων, όπως αυτός - θα πρόσθετα - περιγράφεται στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Η απελευθερωμένη από την οθωμανική κυριαρχία Ελλάδα ήταν μια τερατογένεση, αποτέλεσμα της διασταύρωσης των πιο προηγμένων τότε πολιτικών θεσμών, όπως ο κοινοβουλευτισμός και η καθολική ψηφοφορία, με μια κοινωνία διεπόμενη από πατριαρχικές σχέσεις, αξίες και νοοτροπίες. Η όποια εγχώρια αστική τάξη γεννήθηκε από αυτές τις πατριαρχικές σχέσεις και όχι ως άρνηση του φεουδαλισμού. Είχαμε επομένως μια αστική τάξη ανομοιογενή και αδύναμη, στον ρόλο του διαμεσολαβητή των συμφερόντων - κυρίως εμπορικών - των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων.
Αυτή η έλλειψη θα ήταν το λιγότερο, αν δεν συνοδευόταν από την απαξίωση των αξιών του αστισμού και της νεωτερικότητας. Από τον ελληνικό ορίζοντα του νόθου αστισμού απουσιάζει η προμηθεϊκή διάσταση του αστικού πολιτισμού, σύμφωνα με την οποία ο αστός είναι ο καινοτόμος φορέας της πειθαρχημένης ζωής και των μακροπρόθεσμων στόχων, όπως αυτός - θα πρόσθετα - περιγράφεται στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο». Η απελευθερωμένη από την οθωμανική κυριαρχία Ελλάδα ήταν μια τερατογένεση, αποτέλεσμα της διασταύρωσης των πιο προηγμένων τότε πολιτικών θεσμών, όπως ο κοινοβουλευτισμός και η καθολική ψηφοφορία, με μια κοινωνία διεπόμενη από πατριαρχικές σχέσεις, αξίες και νοοτροπίες. Η όποια εγχώρια αστική τάξη γεννήθηκε από αυτές τις πατριαρχικές σχέσεις και όχι ως άρνηση του φεουδαλισμού. Είχαμε επομένως μια αστική τάξη ανομοιογενή και αδύναμη, στον ρόλο του διαμεσολαβητή των συμφερόντων - κυρίως εμπορικών - των ευρωπαϊκών αστικών τάξεων.
Στον βαθμό που οι υπάρχουσες αστικοκαπιταλιστικές σχέσεις δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις φιλοδοξίες των ευρύτερων μαζών που συνέρρεαν από την ύπαιθρο στην πόλη, ο κοινοβουλευτισμός και το πολιτικό σύστημα για να διατηρηθούν στην εξουσία δεν είχαν άλλο δρόμο να διαλέξουν από αυτόν της δημιουργίας ενός πανίσχυρου κράτους- εργοδότη. Για τους ίδιους λόγους, σήμερα οι συντεχνίες και τα τμήματα του πολιτικού συστήματος αγωνίζονται να διατηρήσουν αυτό το κράτος.
Εφόσον ο μόνος μαζικός εργοδότης ήταν το κράτος, η κατάκτησή του και η νομή του έγινε το κύριο μέλημα των πολιτικών κομμάτων. Επειδή όμως - για να μη ξεχνάμε- όλα αυτά γίνονταν στο έδαφος μιας πατριαρχικής κοινωνίας, το μόνο μέσο για την εφαρμογή αυτής της πολιτικής ήταν οι πελατειακές σχέσεις. Επίσης για να είναι σε θέση το πολιτικό σύστημα να ικανοποιήσει τα πολυάριθμα πελατειακά αιτήματα, υποχρεώθηκε να δίνει χαμηλές αμοιβές και να προσλαμβάνει τη μεγάλη μάζα των δημοσίων υπαλλήλων από στρώματα καθυστερημένα ως προς την πολιτισμική άποψη. Ετσι, αν και έχουμε έναν διογκωμένο δημόσιο τομέα, δεν έχουμε μια ικανή γραφειοκρατική ελίτ. Πόσο σημαντικό είναι αυτό το βλέπουμε σήμερα που οι όποιες μεταρρυθμίσεις σκοντάφτουν και στην αδυναμία της διοίκησης να τις εφαρμόσει.
Στη μεταπολεμική Ελλάδα - και όχι στη μεταπολιτευτική που οι συνήθεις απλουστεύσεις προτείνουν- τα κόμματα δεν μοιράζουν πλέον μόνο θέσεις αλλά υποχρεώνονται να συναγωνίζονται το ένα το άλλο στην «υιοθέτηση και στην προάσπιση των οποιωνδήποτε αιτημάτων από οπουδήποτε και αν προέρχονται». Ετσι, υποστηρίζει προφητικά ο Κονδύλης, υποτιμήθηκε η απλούστερη σκέψη πως η εθνική ανάπτυξη μπορεί να γίνει μόνο με την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων ή, αλλιώς, με τον περιορισμό της βασιζόμενης σε δάνεια κατανάλωσης.
Η άποψη του Κονδύλη πρέπει να εμπλουτιστεί και με την ανάλυση τού πόσο έχει βλάψει τον τόπο η απουσία της αριστοκρατικής τάξης και της ευγένειας που την ακολουθεί (Νόρμπερτ Ελίας, «Η εξέλιξη του Πολιτισμού») ως μέσο για τον μετριασμό της βίας. Δανεισμός και βία, τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα της σημερινής Ελλάδας.
Θέλουμε καλύτερη απάντηση για το πόσο έβλαψαν τον τόπο όσοι για παράδειγμα αντιστάθηκαν διαχρονικά στους όποιους αναγκαίους εκσυγχρονισμούς; Μάλλον όχι.
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, ΒΙΒΛΙΟΔΡΟΜΙΟ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου